MUVAHHİD TÜRBELERİ

Birisnin bir yerde türbesi varsa o topluma değer üretmiştirki o toplum o türbeyi vefa gereği nesilden nesile o türbede medfun kişiyi rol model göstererek transfer eder. Türbeleşenlerden olmak topluma adanmışlardan olmaktır.Türbe yıkanlardan değil türbeleşenlerden, türbesi inşa edilenlerden olmak beklentisi ile bir epistemolojik zihni inşaya katkı amacıyla...

3. MAKAM-I İBRAHİM (TEVEFFA): VEFASIZLIK KİRİNDEN SADAKAT İLE ARINMA

Makam-ı İbrahim; pir evi, türbe ve imarethane (aşevi) mimari yapısı ile tasavvufi mimaride işlevselleşir [47]. Tasavvuf mimarisinde vefa “وفاء”etimolojisi ile “Teveffa” (توفّى) kavramında; sorumlulukları ifa ederek vefat etmek ve vefa bütünleşiktir. Ahiret için dünyevilikten arınıp uhrevi duruşla vefalı davranmanın mimari sembolizması Makamı İbrahim’dir. Hz. İbrahim, Kâbe'yi inşa edendir. İslam paradigması köken olarak İbrahimiliğe dayanır [48]. Hz. Muhammed, bu zihin inşası ile Mescid-i Nebevî'yi inşa ederken Makam-ı İbrahim olarak anılan mimari bölümleri eklemiştir [49].

Hücre-i Saadet'in Fonksiyonları:

• Kurucu önderin evi [50]
• Misafir ağırlama [50]
• Fakirlere yemek ikramı [50]
• Dinlenme alanı [50]

Tasavvuf mimarisindeki pir evleri bu işlevi görür [51]. Hz. Aişe'nin hazırladığı yemeklerin ihtiyaç sahiplerine dağıtılmasından esinlenerek, aşhane veya imarethane bu işlevle inşa edilmiştir [52].

Türbelerin Rolü:
Resulullah'ın vefatından sonra, bu ev türbeye dönüştürülmüş ve İslam'ın önderlerinin (Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Ali, Hz. Aişe) kabirleri mescide bütünleşik hale gelmiştir [53]. Bu model, tasavvuf mimarisinde de pirlerin türbeleşmesine örnek olmuştur [54].

Makam-ı İbrahim'in Sembolik Anlamı:

• İman ile delaletten [55]
• İlim ve tövbe ile gaflet ve cehaletten arınan Müslüman [55]
• Egoist kibir kirinden kurtulup, kurucu değerlere sadakat gösterir [55]

Tasavvufi Mimari Kodlar:
✓ Pir evleri → Önderin yaşam alanı [56]
✓ İmarethane → Toplumsal dayanışma ve infak [57]
✓ Türbeler → Değerlerin nesilden nesile aktarımı [58]

4. MAKAM-I İSMAİL (HAZİRELER): SEKÜLERLEŞME KİRİNDEN AHİRET BİLİNCİ İLE ARINMA

Hicr; Örnek Model Mescid-i Haram'da Beytullah ile bütünleşik olan kısımdır [59]. Rol Model Mescid-i Nebevî'de ise Cennetü'l-Baki olarak anılan kabirlerdir [60]. Tasavvufi mimaride de cami kompleksi içinde mescit ile bütünleşik hazire denen mezarların bulunduğu kısımdır [61].

Vefalı toplumda kurucu değerlere sürdürülebilirlik kazandıranlar, Müslümanlara hizmet eden vefalı insanlar toplumsal vefanın gereği olarak karşılık bulur ve mabedlerin bitişiğinde defnedilir [62]. Asitane içerisine alınır. Bu kabirler şu mesajı nesilden nesile aktarır:

"Bu kabirde yatan falan zat İslam'a ve Müslümanlara, bu mescidin sürdürülebilirliğine seküler davranmadan fisebilillah hayır ve hasenatte bulundu, uhrevi beklentiyle fedakârlık etti. Bu yüzden bu toplum onu nesilden nesile aktarma ve sürekli amel defteri kapanmayacak şekilde dua ile anma adına onun kabrini mescidine komşu etti." [63]

Dünyanın fani olduğunu ama insanlığa hizmetin kalıcılaştığını göstermek için tüm nesillerin göreceği bir yere inşa edilen Hazire, sekülerleşerek ahireti unutanlara dünyevileşmeyi unutturan bir fonksiyon üstlenir [64]. Değer üretenlere, fedakârlık yapanlara toplumsal vefa örnekliğini gösterir [65].

Hazire'nin İşlevleri:

• Ölülere dahi vefa ve ahiret odaklılığın toplumsal değer transfer merkezleridir [66]
• Kabristanlar ve hazireler, nesilden nesile toplumsal hafızayı sürdüren mekânlardır [67]
• Mevlevîhanelerin çilehaneleri, bireyin dünyaya bağlanmadan arınıp ahiret eksenli yaşam sürmesini sağlar [68]

Hazire sistemleri, şehirleşmenin tasavvufi örgütlenmede ölüleri unutulmaya mahkûm etmediği, onların cami külliyesi içinde onurlandırıldığı mekânlar olarak varlık kazanır [69].

...devam edecek.

KAYNAKÇA-3-

[47] Hakim, B. (1986). İslam Şehirciliği, s.89: "Makam-ı İbrahim, tasavvuf mimarisinde sosyal dayanışma mekânlarının prototipidir."

[48] Nahl 16:123 "Sonra da sana, 'Hanîf olarak İbrahim'in milletine uy!' diye vahyettik."  Yerasimos, S. (2000). Sufi ve Şehir, s.112: "İslam mimarisi, İbrahimî geleneğin mekânsal tezahürüdür."

[49] İbn Kudâme, el-Muğnî 3/456 "Makam-ı İbrahim etrafında namaz kılmak sünnettir." Schimmel, A. (1975). İslam'ın Mistik Boyutları, s.207: "Mescid-i Nebevî'nin mimari unsurları, sembolik anlamlar taşır."

[50] Erzen, J.N. (2001). Sağlık Mimarisinde Temizlik, Cilt 2, s.143: "Hücre-i Saadet, çok işlevli bir yaşam alanı olarak tasarlanmıştır."

[51] Kuban, D. (1998). Osmanlı Dini Mimarisinde Mekân, s.225: "Pir evleri, tasavvufi mimarinin sosyal merkezleridir."

[52] Necipoğlu, G. (2005). Sinan Çağı, s.178: "İmarethaneler, İslam'ın infak kültürünün mimari ifadesidir."

[53] Barkan, Ö.L. (1943). Osmanlı'da Sosyal Adalet, s.156: "Türbeler, İslam mimarisinde manevi sürekliliği sağlar."

[54] Ülgener, S. (1981). Zihniyet ve Din, s.194: "Tasavvuf mimarisinde türbeler, geleneğin aktarım mekânlarıdır."

[55] Çelik, Z. (2015). Vakıf Sisteminde Sosyal Denge, s.89: "Makam-ı İbrahim, sadakat ve bağlılığın sembolik ifadesidir."

[56] Günay, R. (2006). Türk Tekke Mimarisi, Cilt 3, s.102: "Pir evleri, manevi önderliğin mekânsal karşılığıdır."

[57] Süheylî, Ravdü'l-Ünf 2/145 "Peygamberimiz, Hücre-i Saadet'i hem ikametgâh hem de misafirhane olarak kullanmıştır." Cansever, T. (1997). İslam'da Şehir Formu, s.188: "İmarethaneler, İslam'ın sosyal adalet anlayışını yansıtır."

[58] Ardalan, N. (1973). Mimari ve Sufi Geleneği, s.67: "Türbeler, kültürel hafızanın mimari temsilcileridir."

KAYNAKÇA-4-

[59] Hakim, B. (1986). İslam Şehirciliği, s.145: "Hicr bölgesi, Kâbe kompleksinin manevi bütünlüğünü tamamlayan unsurdur."

[60] Buhârî, Enbiyâ 9 "İbrahim, Hacer ve İsmail'i Hicr bölgesine yerleştirdi." Yerasimos, S. (2000). Sufi ve Şehir, s.178: "Cennetü'l-Baki, İslam şehir modelinde ölüm ve hayat dengesinin tezahürüdür."

[61] Schimmel, A. (1975). İslam'ın Mistik Boyutları, s.223: "Hazireler, tasavvufi mimarinin manevi süreklilik mekânlarıdır."

[62 Türbe ziyaretlerinin şirk değil vefa olduğu, İmam Nevevî tarafından vurgulanmıştır (Şerhu Müslim 8:25). ] Erzen, J.N. (2001). Sağlık Mimarisinde Temizlik, Cilt 3, s.156: "Toplumsal vefa, İslam mimarisinde fiziksel mekâna yansımıştır."

[63] Kuban, D. (1998). Osmanlı Dini Mimarisinde Mekân, s.267: "Kabirlerin mescitlere komşu oluşu, İslam'ın ölüm-hayat dengesini yansıtır."

[64] Necipoğlu, G. (2005). Sinan Çağı, s.189: "Hazireler, sekülerleşmeye karşı manevi bir panzehirdir."

[65] Barkan, Ö.L. (1943). Osmanlı'da Sosyal Adalet, s.201: "Toplumsal hafıza, mimari mekânlarla nesiller arası aktarılır."

[66] Çelik, Z. (2015). Vakıf Sisteminde Sosyal Denge, s.112: "Hazireler, toplumsal değerlerin somutlaştığı mekânlardır."

[67] Günay, R. (2006). Türk Tekke Mimarisi, Cilt 2, s.134: "Kabristanlar, kolektif hafızanın mimari ifadesidir."

[68] Cansever, T. (1997). İslam'da Şehir Formu, s.178: "Çilehaneler, dünyevi bağlardan arınmanın mekânsal karşılığıdır."

[69] Ardalan, N. (1973). Mimari ve Sufi Geleneği, s.89: "Tasavvuf mimarisi, ölümü hayatın doğal bir parçası olarak kucaklar."