Hadis Efendimizin sözleridir. Sünnet ise daha çok uygulamalarını ama aynı zamanda sözlerini ve onaylarını da kapsayan genel bir terimdir. Sünnet ve hadise genelde üç çeşit yaklaşımdan bahsedilebilir:

Hadis ve sünneti reddedenler: Kur’aniyyun kökenli bu akım oryantalistlerin etkisi ile ilk önce Hindistan'da ortaya çıkmıştır.

Sünneti kabul edip, hadisi reddedenler: İşlerine gelen, akıllarına ve yorumlarına uyan hadisleri eserlerine almakla paradoksa düşen bu grubun en büyük yanlışı; eleştirdikleri hadislerin büyük çoğunluğunun zaten hadisi savunanlarca da kabul edilmediğini bilmemeleri, bu tür hadislerin ya tevil/yorum ile  ya da başka hadislerle karşılaştırılarak reddedildiğini veya hadisin anlamının müsbet bir zemine çekildiğini kavrayamamalarıdır. Zaten bu nedenle “Muhtelifu'l-Hadis ilmi, Mevzu, zayıf, mudal, mürsel, munkatı, cerh, ta’dil, rical, tabakat” gibi ilim dalları, metot ve kavramlar ortaya çıkmıştır.

Sünnet ve hadisi kabul edenler: Bu görüşü savunmakla beraber, bu sistemi savunanların da
-şahsi kanaatimize göre- en büyük yanlışı, hadisin Kur’an'ı nesh edebileceği görüşünü savunmalarıdır ki, bu durum haklı olarak muhataplarımızca da eleştirilmektedir.

"Ey iman edenler! Allah'a itaat edin ve Peygambere itaat edin ve sizden olan emir sahiplerine de. Eğer Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız, aranızda herhangi bir konuda ihtilafa düşerseniz, onu Allah'a ve elçisine götürün. Böyle davranmanız daha iyidir ve sonuç itibariyle daha güzeldir." (Nisa, 59) Ayette geçen "İtaat" kelimesinin Allah için olduğu gibi, Hz. Peygamber için de ‘ayrıca’ zikredilmesi, Efendimizin  Kur’an'ın dışındaki emir ve yasaklarına da itaat etmemiz gereğine işaret etmektedir. "Sizden olan emir sahiplerine de" ifadesinde görüldüğü üzere, emir sahipleri için ayrıca bir “itaat kelimesinin kullanılmaması”, aksine cümle içerisinde (atıf yoluyla) Allah ve Resulüne karşı yapılması, istenen itaate tabi kılınarak ifade edilmesi, emirlere/idarecilere yapılacak itaatin mutlak/kesin olmayıp, “Allah'ın kitabı ve elçisinin sünnetine uyma şartına bağlı olduğunu” göstermek içindir. (İmam Şafii, er-Risale, s. 79-80)

Hadislerin yazılımına ilk başlarda, Kur’an ile karışır endişesi ile izin verilmemiş ise de daha sonra bu sorun ortadan kalkınca yazıma izin verilmiştir. (Prof A. Demircan, Oryantalistlerin siyere yaklaşımı, s. 108) Dolayısı ile hadislerin yazılımına daha Peygamberimiz hayatta iken başlanmıştır. (Hamidullah, İslam Peygamberi, I/9) Peygamber dönemindeki yazılı malzemelerden bazıları şunlardır: Abdullah b. Amr b. As, Hz. Ali ve Hz. Enes'in yazılı metin haline getirdiği hadisler. Sadece Amr b. As'ın ‘Sahifetu’s-sadıka’ adlı mecmuasında 1000 civarında hadis mevcuttu. Hicretten sonra yapılan nüfus sayımı, anlaşmalar, ahidnameler, komşu devletlere gönderilen mektuplar da yazıya geçirilmiştir. (Prof A. Demircan, Oryantalistlerin siyere yaklaşımı, s. 109) Yani, İslam tarihinin ilk dönemine ait kaynaklar sahabe hayatta iken yazılı olarak kayda geçirilmiş (Sad, Tabakat, I/70, 331; Zürkani, Şerhül alel mevahibil-ledünniye, III/354) ve “tedvin (hadislerin yazılım) dönemi ile de hadisler, terdip, düzen ve belirli kaideler çerçevesinde kitaplaştırılmıştır.” (Prof A. Demircan, Oryantalistlerin siyere yaklaşımı, s. 108) 

“İlahi yasanın (teşri) kaynağı, Allah’ın Kur’an’daki sözleri ve Peygamberin sünnetleridir. Müslümanlar bu iki kaynağa bağlı kaldıkları müddetçe itibar ve güçlerini korumuşlar, uzaklaştıkça zaafiyet yaşamış, siyasi alanda çökmüş, sömürülmeye başlanmışlardır. Batılı emperyalistler önce Kur’an’a değil, Hz. Peygamberin sünnetine savaş açmışlardır. Önceleri sünnetin bir kısmını inkarla başladıkları çalışmalarında, sonunda tüm sünneti inkara ulaşmışlardır. Bunu iki yolla yapmışlardır: İçeriden Batı zihniyeti ile yetişmiş olan Müslüman aydınlar ve dışarıdaki oryantalistlerle.” (Mehmet Emin Özafşar, Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar, s. 37-38)

İtiraf etmeliyim ki, ben ilahiyatta okurken ilk zamanlarımda yukarıdaki yaklaşımı abartılı bulurdum. Ama oryantalizm üzerine yaklaşık 15 senelik okumalarım beni de aynı noktaya getirmişti! Üzücü olan ise, oryantalistler ile modernist Müslümanların hadise bakışının ne yazık ki aynı olmasıdır!

Meşhur oryantalistlerden Hollandalı Snouck Hurgronje, ‘Mekke’ isimli iki ciltlik kitabında şunları yazmaktadır: “İslam coğrafyasının farklı kesimlerinden buraya gelen Müslümanlar arasında, çarpıcı bir davranış birlikteliği var. Dilleri, renkleri, kültürleri farklı Müslümanlar; sokakta karşılaştıklarında birbirlerini selamlıyorlar. Selam veren hep aynı cümleyi söylüyor, selam alan da cevabi bir cümle söylüyor ve fakat bu cümleler hiç değişmiyor. İbadethanelerine sağ ayakla girip, sol ayakla çıkmaya dikkat ediyorlar. Yemeğe oturduklarında bir kelime söylüyor, sağ elleriyle yemek yiyor, sofradan kalkarken başka bir kelime söylüyorlar. Bunlar da hiç değişmiyor. Fakat dikkat edilmesi gereken nokta şu ki; bunların hiçbirisi Kur’an’da yazmıyor. Benim tespitime göre bu, onların Peygamberlerinin geleneğidir.” (Mehmet Görmez, Klasik Oryantalizmi hadis araştırmalarına sevk eden temel faktörler üzerine, İslamiyat, Mart, 2000) Yahudi kökenli Ukraynalı mühtedi Muhammed Esed de benzer bir konuya değinmektedir: “Sünnet, İslam binasını tutan çelik iskelettir. Aynı zamanda hem sünnete uymamız hem de Batının hayat tarzına ayak uydurmamız mümkün değildir. Sünnet, Batı medeniyetinin dayandığı fikri temellere açıktan açığa karşıdır.” (Muhammed Esed, Yolların ayrılış noktasında İslam, s. 89, 98) Oryantalist Johann W. Fück sünnet hakkında, 'Her defasında İslam'ın gerçek özünü yabancı tesirler kaplamaya yüz tuttuğunda, sünnet bu yabancılaşmaya karşı yapılan savaşın parolası olmuştur.' (J. Fück, Die originalitat des arabischen propheten, s. 152) diyerek sünnetin önemini içimizdeki modernistlerden daha iyi anladığını göstermektedir.

“Tarihi tenkit yöntemi, “Olayın geçtiği zamana gidip müellifin zihnindeki amacı ortaya çıkarma gayretidir. Elçinin kastettiği anlam yakalanmaya çalışılır. Bundan sonra eleştiri/tenkit başlar.” (Sarıçam, Erşahin, Özdemir, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s. 107) Oryantalistler, İncil’e uyguladıkları bu metodu hadislere de uygulamak istemişlerdir. “Batılı akademisyenler 'tarihsel eleştiri'yi hadis literatürüne de uygulamaya çalışmışlar ve onda şüphe uyandırmaktan zevk almışlardır.” (Gai Eaton, İslam ve İnsanlığın Kaderi, s. 319) “Golziher’in hadis konusundaki görüşlerini Schacht geliştirmiş ve hukukla ilgili hadislerin de uydurma olduğunu ileri sürmüş, Juynboll ise bu anlayışı devam ettirmiştir.” (Mehmet Emin Özafşar, Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar, s. 31) “Uydurma hadisleri vesile yapan oryantalistler, bunları kullanarak Hazreti Peygambere ait sahih hadisler üzerinde şüphe uyandırmaya çalışmışlardır.” (Mustafa Sıbai, Oryantalizm ve oryantalistler, s. 48) Onlardan etkilenen kesim yüzünden de, günümüzde “Her şeyi Batılı gözle veya Batı ölçüleriyle görmek hevesine düştük. Batı'yı taklit etmekle her şeyin düzeleceğimizi zannettik. Sonunda, Kur’an-ı Kerim'e, hadislere bile farklı gözle gözle bakmaya başladık.” (Mustafa Sıbai, s. 11, 14) Amerikalı ünlü misyoner Samuel Zwemer, “Bir Müslümana ‘dinini bırak’ dersen onun İslam'ı bırakması asla mümkün değildir. ‘Sizin dininiz olan İslamiyet mücevher yüklü çok kıymetli gemiye benziyor ama bu geminin yükü çok ağır geminin karşıya batmadan geçebilmesi için bu yüklerin bir bölümünü denize atmamız gerekir.’ demeliyiz. Böylece mübahlar'dan müstehap'lardan sünnetlerden başlayarak vaciplere farzlara gelinceye kadar onlara geminin bütün yüklerini boşalttırmalıyız. Böylece gemi karşıya geçse de boş geçmelidir.” (Dr. Ahmet Üçar, Sultan, güç ve hassasiyet, s. 110) demektedir.

“Hadislerin oryantalistlerin iddia ettiği gibi ortaya çıkışları 2. ve 3. asırda olmamıştır. Hadis senetleri Peygamberimizde hemen sonra ortaya çıkmıştır. Ayrıca hadis uydurmaya karşı alınan ilmi tedbirler ve hadis alimlerinin hadise verdiği önem, oryantalist iddiaları geçersiz kılmaktadır.” (Mehmet Emin Özafşar, Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar, s. 50-80) Aksine, İslam düşmanı Voltaire’in de itiraf ettiği gibi, “Dünyada, Muhammed'in ki kadar ayrıntılı şekilde hayatı yazılan başka hiç kimse yoktur.” (Voltaire, Türkler, Müslümanlar ve Ötekiler, s. 6) “Allah  Resulünün hayatı ‘tarihte hiç kimseye nasip olmayacak bir şekilde’ (M. Hamidullah, İslam Peygamberi, I/8) bütün yönleri ile kayıt altına alınmış, hatta ‘bir olay karşısında suskunluğuna varıncaya kadar’ tespit edilmiştir.” (Prof. Dr. Ahmet Önkal, Çağdaş çalışmalar ve oryantalistlerin siyere yaklaşımı, s. 120)  Muhammed Gazali de, 'Tarih, Müslümanlar kadar Peygamberlerinin eserlerini toplayan, araştıran ve inceleyen ve onlarla hassas ilmi kurallar koyan hiçbir topluluktan söz etmemiştir. Hadis senetleri ve rivayetlere yönelik hayret uyandıracak ölçüyü, dinlerin hiç birinde görmek mümkün değildir.' (Gazali, Difa'u ani'l-Akide ve'ş-Şeriah Zıdde Metaini'l-Müsteşrikin, s. 78) demektedir. "İlk muhaddisler, özellikle Buhari ve Müslim, her hadisin sıhhatini süzgeçten geçirme hususunda insan kudretinin erişebileceği en ince titizliği göstermişlerdir. Öyle ki, bu inceleme Avrupa tarihçilerinin eski tarihin kaynaklarını incelerken başvura geldikleri inceleme tarzından çok daha güçlüdür." (Muhammed Esed, Yolların ayrılış noktasında İslam, s. 94)

“İncil, Kur’an ile değil, Hz. Muhammed'in hadisleri ile kıyaslanabilir.” (Eaton, s. 142) John Bertin, Ocak 1998 tarihinde Münih’deki konferansta aynen şunları söylemektedir: “Bütün olumsuzluklarına rağmen, Müslümanların hadisleri vesikalandırma/delillendirme şansı, bizim kutsal kitabımızı vesikalandırma şansımızdan  daha fazladır.”

Hadislerin duyurulmasına Efendimiz önem vermiş ve bunu teşvik etmiştir. Veda haccında Peygamberimiz, 'Burada bulunanlar bulunmayanlara bu bilgileri iletsin.' (Buhari, İlim, 9,10,37; Müslim, Hac, s. 446) ve diğer bir hadisinde de, 'Benden bir söz işitip iyi ezberleyen ve onu başkalarına aktaran kimselerin Allah yüzünü ağartsın.' (Tirmizi, ilim, 7; İbni Hanbel, I/437) buyurmuşlardır. Medine'ye gelen heyetlere yurtlarına döndüklerinde hemşehrilerine hadislerle ilgili bilgileri öğretmelerini de emretmiştir. (Buhari, İlim, 25; İbni Sad, VII/29-30) Peygamberimiz kolay hatırlanması için önemli şeyleri 3 kere tekrar ederdi. (Buhari, ilim, 30) Enes der ki: 'Yaklaşık 60 kişi Peygamberle otururduk. Peygamber hadis öğretirdi. O çıktığında biz aramızda o hadisi ezberlerdik.' (Kadı Iyaz, el-Ilma, s. 142; Hatib, el-Cami li Ahlaki'r-Ravi, 43) Peygamberimizin ilim meclisinde bulunmayanlar da bulunanlardan ezberlerdi. (Hakim, Müstedrek, I/95) Hz. Ömer, el-Eşari, İbni Abbas, Zeyd b. Erkam hadis ezberlerdi. (Hatib, Fakih, 132a) Hz. Ömer Kur’an ve Peygamber'in sünnetlerinin öğretilmesi için valilere görev verirdi. (Hanbel, I/48) Sahabe hadisleri ya grup halinde ya da tek başlarına ezberlerdi. (Ebu Heyseme, İlim, 126,127; Darimi, Sünen, I/148,149) Bazı sahabelerin de Peygamberden hadis yazdıklarına dair belgeler de bulunmaktadır. (Muhammed Mustafa el-A'zami, İslam fıkhı ve sünnet, oryantalist Schacht'a reddiye, s. 136)

Hadisler önemlidir çünkü, “Hadis, Peygamberin davranışlarının rivayetidir. Sünnet ise bu rivayetlerden çıkarılan kurallardır. Yani hadis, sünnetin taşıyıcısı ve vasıtasıdır.” (Mehmet Emin Özafşar, Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar, s. 85) “Peygamberin görevi Kur'an’da yer almayan ayrıntıları bildirmek ve uygulamaktır. Yani yüce Allah kitabını bir öğretmenle birlikte göndermiştir.” (Prof. Cafer Karadaş, Ateist ve deistlere cevap,  s. 44) “Peygamber, teorik taslağı pratikte uygulamıştır. Sünnet yaşanan İslam'dır.” (Ziyaüddin Serdar, İslam medeniyetinin geleceği, s. 23) “Kur'an'ı herkesten iyi anlayan ve ayetlerdeki Allah'ın kastettiği manayı en iyi bilen Allah Resulüdür. Peygamberimiz ayetleri açıklamış fiillerle uygulamasını göstermiştir. Hadisler, dini yaşantımızda rehberlik eden en önemli kaynaklardır. Peygamberimizin yönlendirmesine ihtiyacımız vardır. Hadisleri reddeden kimseler, Kur'an'ı anlamak için yine başka insanların yorum ve açıklamalarına başvurmaktadır. Bazen de insanlar hadisler yerine kendi anlayışlarını öne çıkarmaktadır. Bu da farklı ibadet ve din yorumlarına neden olmaktadır. Diğer semavi dinlerin bozulmasının en önemli sebebi, din adamı sınıfının insanları kendi görüşleri ile yönlendirmeleri olmuştur. Rabbimiz, Kur'an'ın çağlar boyunca anlaşılmasını, onun açıklama ve uygulamalarına bağlı (En’am, 89-90) kılmıştır.” (TDV, Komisyon, Soru ve Cevaplarla Niçin İnanıyorum? s. 83-85) 

Kur’an’dan sonra dinimizin ikinci kaynağı hadis ve sünnettir! Kur’an indikten 1400 sene sonra kalkıp Kur’an'ı yorumlama hakkını kendilerinde görenler, Allah ile direkt muhatap olan Efendimizin yorum (hadis) hakkına nedense itiraz etmektedir? Namaz kılmayıp namazı nasıl kılacağını Ehl-i Sünnete’ öğretmeye çalışan seküler kesimden ne farkı vardır bu yaklaşımın? Seküler kesim namazı Türkçe kılsın, mealciler de kendileri ayetleri tefsir etsin ama lütfen kimse Ehl-i Sünnet’e de akıl vermeye kalkmasın!

Zaten Hz. Muhammed'e bizzat Allah (cc) Kur’an'ı ‘açıklama görevi’ vermiştir. Bu açıklamaların günümüze ışık tutan boyutu da hadislerdir!

Bazı konularda Kur’an mufassal/ayrıntılı, sünnet müekkid/onaylayandır. Bazı meselelerde Kur’an mücmel/kapalı, sünnet mübeyyin/açıklayıcıdır. Birbirini iki yönlü tamamlarlar.

Hadis profesörü Prof. Yavuz Köktaş bu konuda şunları söylemektedir: “Allah Kur'an’da pek çok kıssa nakletmesine rağmen hadislerde neredeyse hiçbir kıssa anlatımı yoktur. Allah (cc), Kur’an’da miras taksimini en detayıyla anlatırken hadislerde nineye verilecek pay dışında hiçbir bilgi yoktur. Allah Azze ve Celle Kur’an’da namaza genel hatlarıyla değinirken sünnette namaz en detaylı bir şekilde ortaya konulmuştur. Allah (cc), Kur’an’da zekatla ile ilgili olarak sadece "zekat veriniz" buyururken hadislerde zekatın nereden ve nasıl verileceği en detaylı bir şekilde ortaya konmuştur.”

"Sana bu zikri (Kur’an'ı) indirdik ki, kendilerine indirileni insanlara ‘açıklayasın’, ta ki düşünüp öğüt alsınlar." (Nahl, 44) "Sana kitabı, ancak ayrılığa düştükleri şeyleri onlara ‘açıklaman’ için ve iman eden bir topluma doğru yolu göstersin ve rah­met olsun diye indirdik." (Nahl, 64) "Hak dini onlara ‘açıklasın’ diye, her Peygamberi Biz kendi kavminin lisanıyla gönderdik." (İbrahim, 4) "Kendilerine kitap verilenlerden Allah'a ve ahiret gününe inanmayan, Allah'ın ‘ve Resulünün’ haram kıldığını haram saymayan…" (Tevbe, 29)

Burada dikkat edilmesi gereken; ayette hem Allah’ın hem de resulünün ‘haram kılma yetkisi’nden bahsedilmesidir. Eğer Peygamber sadece Allah’ın haram kıldıklarını ‘iletmekle görevli’ olsa idi, ayette bir de ‘resulün haram kılmasından’ bahsedilmezdi! Demek ki, ‘her ikisi de’ haram kılma yetkisine sahiptir. Peki, bu nasıl olmaktadır? Kendisine ‘hikmet’ verilen Efendimizin uygulamaları ile tabii ki!

Sünnet, yani Hz. Muhammed'in uygulamaları da bizim için kıstastır: "Andolsun ki, Resulullah, sizin için, Allah'a ve ahiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çok zikredenler için güzel bir örnektir." (Ahzab, 21) "Ve sen elbette yüce bir ahlak üzeresin." (Kalem, 4)