Hz. Peygamber (s.a.v.), gerçek bir tilavet olmaz endişesiyle çok süratli Kur’an okumayı; kelimeleri peş peşe sıralamayı hoş karşılamamıştır. Üç günden kısa sürede Kur’an-ı Kerim’i hatmetmeyi hızlı şiir okumaya benzeten[1] Abdullah b. Mesud, bu yaklaşımıyla Resulullahın şu uyarısını tefsir etmiştir: “Üç günden daha az sürede Kur’an okuyan (hatmeden) ondan bir şey anlamaz (fıkhetmez).”[2]Fakih sahabi Muaz b. Cebel de üç günden kısa bir sürede Kur’an’ın tamamını okumayı anlama faaliyetine engel olduğu için iyi görmemiştir.[3] Allah Resulü’nün zahit sahabisi Abdullah b. Amr (ö: 65/685) her gece Kur’an-ı Kerim’i hatmettiği için ailesi tarafından şikâyet amaçlı, Allah Resulüne durumu bildirildiğinde ayda bir hatmetmesi istenmiştir. Abdullah b. Amr, “bu sürenin uzun olduğunu” bildirip biraz daha süreyi kısaltması için Hz. Peygamberden izin istemiştir. Hz. Muhammed(s.a.v.), en son noktayı şöyle koymuştur: “Üç günden az sürede okuma (hatmetme). Aksi halde bir şey anlamazsın.”[4] Kötü cins hurmaların (dakl) yere düşünce dağılıp işe yaramaz hale gelmesi gibi boşluğa söz savurmanın sahabe tarafından da revaç bulmadığı bilinen bir husustur.[5] Bu rivayeti, ramazan ayında teravih namazı kıldırırken süratli okuyacağız diye tilaveti tamamen anlaşılmaz hâle getiren imamların iyi kavraması çok önemlidir. Unutmayalım ki vahyin nüzulünden amaç, hayata Kur’anla anlam vermek ve ayetlerin içeriğini yaşamaktır. Ne dediğini bilmeyecek kadar süratli okuyan bir kimse Kur’an’dan gereği üzere yararlanamaz; hayatında bir değişiklik de olmaz.

 İnsan ağır ağır (tertil üzere) Kur’an-ı Kerim okuduğunda ayetleri düşünme, anlama, sorunlara çözüm arama ve hayata katma imkânı da bulur. Şu rivayet Kur’an tilaveti ile mü’min bir insanın değişim aşamalarını çok güzel resmetmiştir. Resulullah (s.a.v.) buyuruyor ki: “İnsanların en hayırlısı Kur’an-ı Kerim’i güzel okuyan, Allah’ın dinini iyi anlayan, Allah’ın emirlerine karşı takvalı olan, emr-i bi’l-maruf ve nehy-i ani’l-münker görevini yapan ve akrabalarıyla ilgisini devam ettirendir.”[6] Böyle bir değişime geçebilmenin başlangıcında Kur’an-ı Kerim’i doğru okumanın, anlamanın ve yaşamanın katkısı elbette çok büyüktür. Bu ideal okumayı Hz. Peygamber şöyle resmedip ümmetini yönlendirmiştir: “Kim Kur’an’ı okur, okuduklarını iyi muhafaza eder, helalini helal, haramını haram sayar (ve gereğini yapar)sa, Allah Teâlâ onu cennetine girdirir.[7] Kur’an’ı harf harf okuduğunu söyleyip de gidişatında ve ahlakında ayetlerin tecellileri gözükmeyen insanların hâli şaşılacak bir durumdur.[8] Kur’an ahlakını hayatında somutlaştıran Resulullah, ayetleri okurken vaid/tehdit içeren bir ayeti okuyunca Allah’a sığınır, rahmet ayetine gelince ellerini açar ve Rabbinden ister,[9] tenzih içeren bir ayete gelince de Allah Teâlâ’yı tesbih ederdi.[10] Ayetler üzerindeki yoğun düşüncesi ve ümmeti adına taşıdığı endişeler onu ihtiyarlatmıştı. Kendisi de bu durumu itiraf etmiş ve şöyle buyurmuştur: “Hud suresi ve kardeşleri; Vakıa, Mürselat, Amme yetesaelun, İze’ş-şemsu kuvvirat,[11]İze’s-semau’nşakkat ve İze’s-semau’nfetarat sureleri beni yaşlandırdı.[12]” Aynı sureler, modernite içerisinde hayat süren Müslümanlarca okunmasına, hafız okullarında ve ilahiyat fakültelerinde defalarca okutulmasına rağmen kimse yaşlanmamıştır. Bunun nedeni, okunan ayetlerin anlaşılmaması ve buna bağlı olarak gönle inememesidir. Gönle inmeyen bir tilavetle ilgili Hz. Muhammed (s.a.v.) şu uyarıyı yapmıştır: “Kıyamete yakın zamanda bazı insanlar Kur’an-ı Kerim okuyacaklar ama okudukları boğazlarından aşağıya geçmeyecek. Okun yaydan çıktığı gibi dinden çıkacaklardır. Onlara karşı savaşmak her Müslüman’ın görevidir.[13]” “Adeta süt içer gibi Kur’an’ı hıfzeden” insanların gönüllerine Kur’an girip tevhidi bir dönüşüm sağlayamadığı için, bu tip Kur’an okuyucularını Resulullah, “Münafık kurra” diye nitelendirmiştir.[14] Cehennemin bile günde yüz defa Allah’a (c.c.) sığındığı “Cübbü’l-Hazen” de kalacak olan bu kârilerin oraya giriş nedeni “amellerindeki riyakârlıklarıdır.”[15] Mademki illet, okumanın gönle girmemesi ve davranışlardaki gösteriş merakı ise, aynı duruma düşmemek ve Resulullah gibi okumak ve O’nun gibi yaşamaya çalışmak esastır. Aksi takdirde yukarıdaki nebevi tehditler bizim için de geçerlidir

Okuduğu Kur’an’ı hayatına katabilen; salih amele dönüştüren mü’mini, Hz. Peygamber (s.a.v.) ‘tadının da, kokusunun da güzel olduğu narenciye” ye benzetmiştir. Kur’an’ı yaşayıp da tilavet edemeyenleri de ‘kokusu yok ama tadı güzel’ diye nitelediği hurmaya teşbih etmiştir.[16]Çünkü Kur’an’ın gönderiliş amacı, onu harfiyen yaşayabilmektir.

Ayetlerin içeriğini yaşamayı Resulullah (s.a.v.) özendirici ve teşvik edici bir dille anlatmıştır. Bunları doğru algılayan insanların Kur’an-ı Kerim’i yaşama hususunda yarışa girmeleri gerekir. İnsan hayatının itikadi, siyasi, sosyal, iktisadi ve ahlaki boyutlarının vahye göre tanzim edilmesi ve dünya sistemine alternatif olabilmesi denilen Kur’an’ı yaşayabilmek, Müslüman kimliğin kazanılmasında ve devam ettirilmesinde de en önemli etkendir. Bunu yapabilenlere Hz. Muhammed (s.a.v.) şu önemli müjdeyi vermiştir: “Her kim ki Kur’an-ı Kerim’i okur ve içerisindekilerle amel ederse, Yüce Allah o kimsenin annesine ve babasına kıyamet gününde parlaklığı dünyadaki güneşten daha güzel olan altından bir taç giydirecektir. Siz Kur’an’la amel etmeyi/emirlerini yaşamayı ne zannediyorsunuz!”[17] Kur’an-ı Kerim’i yaşamak ve emirlerini hayata katmak konusuna ayrı bir bahis açacağımızdan dolayı şimdilik bu kadarla yetiniyoruz.

Hz. Peygamber (s.a.v.), bazı ayet ve surelerin muhtevası yaşanıp yerine getirildiği zaman insanın inanç ve ahlakında meydana getireceği etkiden dolayı onları okumayı adeta vird edinmiştir. Yaptığı böyle bir uygulama ile esasında ümmetine sünnet koymuştur. Bu çerçevede imanı tecdide vesile olduğu için; “Kim her gece Bakara suresinin son iki ayetini okursa, o kimseye okudukları (bereket, koruyucu ve uyarıcı olarak) yeter.”[18] buyurmuştur. “Sabahleyin üç defa istiaze duasını okuyup Haşr suresinin son üç ayetini okuyanlara şehid sevabı verilir.”[19] diye teşvik etmesinin hikmeti de bu ayetlerin Allah Teâlâ’yı anlatması sebebiyledir. Bu ayetleri okuyan kimselerde hâsıl olacak marifet nuru, o kimsenin takvasına, huşusuna ve verasına olumlu katkı sağlar. Ayrıca Resulullah (s.a.v.); “Uykusundan kalktığı zaman, Âl-i İmran suresinin son on ayetini okurdu.”[20] Bu ayetlerde ele alınan konu; yerin ve göğün yaratılmasındaki,  gece ile gündüzün değişimindeki hikmetlerdir. Kâmil imana ve imanlı olarak ölüp salihlerle beraber olmaya davet vardır. Resulullah bazı durumlarda sayılar vererek ayet tilavet etmeyi teşvik etmiştir. Örneğin: “Kim bir gecede yüz ayet okursa Allah’a hakkıyla kulluk edenler zümresinden olarak kaydedilir.”[21] buyurmuş ve “Bu kimselerin (Allah’tan ve ayetlerden) gafil kimseler gurubundan yazılmayacağını[22]” belirtmiştir. Kanaatimize göre Hz. Peygamber (s.a.v.), bu okumalarla salt lafızcı yaklaşımı kastetmemiştir. İçerisinde anlamanın, tefekkürün, içtihadın ve yaşamanın olduğu bir tilaveti önermiştir. Buna göre de; “Allah rızası için bin ayet okuyan kimsenin kıyamet gününde peygamberler, sıddıklar, şehidler ve salihlerle beraber haşr olacağını”[23] muştulamıştır. Velev ki az da olsa amellerin devamlı olanının güzel ve önemli oluşuna dikkat çeken Hz. Muhammed(s.a.v.), her gece okunması gereken Kur’an hiziplerini okuyamayan mü’minlere telafi yolunu açmış ve şöyle açıklık getirmiştir: “Her kim okuması gereken hizbini okumadan uyuyacak olursa, onları sabah ve öğle namazları arasındaki herhangi bir vakitte okusun. Geceden okumuş gibi sevap alır[24].

Allah Resulü, Kur’an-ı Kerim tilavetinin camiler dâhil sadece özel mekânlarda yapılmasını emretmemiştir. Onun hadislerine baktığımızda görürüz ki özellikle evlerde Kur’an tilaveti yapılmalıdır. Evler, sıkıcı, boğucu, huzursuz ve ölü mekânlar olmaktan ancak Kur’an’ın nuruyla kurtulurlar. Hz. Peygamber (s.a.v.), konuyla ilgili şu önemli benzetmeyi yapmıştır: “Evlerinizi mezarlıklara çevirmeyin. İçerisinde Bakara suresinin okunduğu eve şeytan giremez.[25]” Hadiste ele alınan ana konu; mezarlıklarda nasıl ki ölüler yatıyorsa, Kur’an’ın okunmadığı evler de ölülerin kaldığı mekânlar gibidir. Oraya hayat verecek olan vahiydir. Kur’an, insanlığın ruhu ve huzurudur. Onunla canlanmayan hayat gerçek hayat değildir. Aynı konu şu hadis-i şerifte daha geniş ve açıklayıcı olarak ele alınmıştır: “Kur’an-ı Kerim’in okunduğu bir evde hayır ve bereket çok olur; böyle bir ev oturanlara ferahlık ve huzur verir. Kur’an’ın okunduğu evde melekler hazır bulunur ve şeytan kaçıp gider. Etkisini kaybeder. İçerisinde Kur’an-ı Kerim okunmayan evler ise sakinlerine dar gelir; huzursuzluk ve kasvet verir. Hayrı ve bereketi az olur. Melekler çıkar gider ve şeytanlar yerleşir. İçinde Kur’an okunan evde öyle bir nur olur ve semaya yükselir ki yeryüzü sakinleri nasıl yıldızlarla aydınlanırsa, semadakiler de onunla aydınlanırlar.”[26]

[1] Abdurrezzak, a.g.e., Fedail, c.III, s.353.

[2] İbni Mace, İkame-i Salat, 178, h.no: 1347, c.I, s.428; Heysemi, Zevaid, c.VIII, s.807.

[3] Abdürrezzak, Musannef, Fedail, c. III, s. 354.

[4] Ahmed, Müsned, c.II, s.163-5; Ebu Davud, 2, Salat, 326, h.no: 1394, c.II, s.116.

[5] Heysemi, Zevaid, c.I, s.165.

[6] İbni Hamza, Şerif, İbrahim b. Muhammed, Esbabu Vurudi’l-Hadis, Beyrut, 1982, h.no: 1005, c.II, s.314-5.

[7] Tirmizi, İftitah, 11, h.no: 78, c.II, s.177

[8] Muhasibi, Haris, el-Akl Fehmu’l-Kur’an, Daru’l-Fikr, 1982, s.276.

[9] Abdurrezzak, Musannef, Salat, h.no: 4046, c.II, s.451.

[10] İbni Mace, İkame-i Salat, 179, h.no: 1351, c.I, s.429; Ebu Davud, 2, Salat, 151, h.no:871, c.I, 543.

[11] Hakim, Müstedrek, Tefsir, h.no: 3777, c. ???, s.???; Heysemi, Zevaid, c.VII, s.37.

[12] Abdurrezzak, Musannef, h.no: 3997, c.XI, s.365.

[13] Ahmed, Müsned (tah: Muhammed Şakir), h.no: 1345,  c.II, s.343.

[14] Heysemi, Zevaid, c.VI, s.229.

[15] Tirmizi, 48, Züht, h.no: 2383, c.IV, s.594.

[16] Ebu Davud, Edep, 19, h.no: 4829, c.V, s.166; Nesai, İman, 32, c.VIII, s.125-6.

[17] Ebu Davud, 2, Salat, 349, h.no: 1453, c.II, s.148; Hakim, Müstedrek, Fedail, h.no: 2085, c.I, s. 756

[18] Ahmed, Müsned, c.IV, s.114, 143; Buhari, 64, Megazi, 12, c.V, s.18.

[19] Ahmed, Müsned, c.V, s.26.

[20] Malik, Muvatta, 7, Salatu’l-Leyl, 2, c.I, s.121.

[21] Hakim, Müstedrek, Tatavvu, h.no: 1160, c.I, s. 452.

[22] Darimi, Sünen, Abdullah b. Abdurrahman, Beyrut, 1997, Fedailu’l-Kur’an, h.no: 3448, c.II, s.556.

[23] Ahmed, Müsned, c.III, s.438.

[24] Müslim, 6, Salatu’l-Misafir, 18, h.no: 747, c.I, s.515; İbni Mace, ikame-i Salat, 177, h.no:1343, c.I, s.426; Nesai, İydeyn, 19, h.no: 65, c.III, s.259.

[25] Tirmizi, 2, Fedailu’l-Kur’an, h.no: 2876, c.V, s.157.

[26] Abdurrezzak, Musannef, h.no: 5999, c.III, s.369.

MEHMET SÜRMELİ